Ocena właściwości użytkowych surfaktantów stosowanych w preparatach do usuwania substancji ropopochodnych

Ocena właściwości użytkowych surfaktantów stosowanych w preparatach do usuwania substancji ropopochodnych
Fot. Adobe Stock. Data dodania: 20 września 2022

Wprowadzenie

Znaczna część substancji toksycznych przedostaje się do ekosystemu w rejonach silnie uprzemysłowionych oraz w pobliżu szlaków komunikacyjnych. Ze względu na różnorodność zagrożeń powodowanych uwolnieniem substancji niebezpiecznych [1], powinna być zapewniona odpowiednia ochrona zdrowia i życia ludności oraz środowiska naturalnego [2]. Należy przy tym pamiętać, że podczas wypadków z udziałem chemikaliów na zanieczyszczenia związkami ropopochodnymi narażone są nie tylko pasy ruchu, ale wszystkie elementy drogi, w tym również pobocza oraz obiekty towarzyszące. Zanieczyszczenie oddziałuje również na gleby oraz wody powierzchniowe i gruntowe, zatem techniki i środki likwidacji skutków tych zdarzeń powinny uwzględniać miejsce prowadzenia akcji ratowniczej [3]. Ze względu na stwarzane zagrożenia substancjami niebezpiecznymi, istotne jest monitorowanie i diagnozowanie procesów technicznych dla ograniczania ilości i skutków katastrof przemysłowych i naturalnych [4].

Naturalne oczyszczanie wód i gruntów przebiega bardzo powoli. Biodegradacja związków ropopochodnych jest procesem wieloetapowym, zachodzącym zarówno w warunkach tlenowych jak i beztlenowych, z udziałem wielu różnych grup mikroorganizmów, często o synergistycznym działaniu.

Stopień zanieczyszczenia substancjami naftowymi oraz sposoby ich usuwania w dużej mierze zależą od właściwości skażonego podłoża.

Zanieczyszczenia ropopochodne przenikające do otoczenia można likwidować metodami mechanicznymi, poprzez zbieranie rozlanego oleju, lub wykorzystując materiały sorbujące substancje pochodzenia naftowego. Niestety rozwiązania te nie są optymalne, a pozostałości związków niebezpiecznych ze źle oczyszczonych lub niedoczyszczonych nawierzchni tworzą realne zagrożenie dla środowiska i lokalnego ekosystemu. W przypadku, gdy metody mechaniczne lub sorpcyjne są mało efektywne, bądź niewystarczające, wykorzystuje się inne sposoby ograniczania skutków katastrofy ekologicznej, m.in. dyspergowanie oleju.

Oczyszczanie i usuwanie zanieczyszczeń powstałych w wyniku działania przemysłu lub w przypadku awarii, realizowane jest w procesie remediacji. Różnorodne procesy remediacji służą rekultywacji, czyli przywracaniu wartości użytkowych i przyrodniczych terenom zdegradowanym, oraz procesom rewitalizacji, które reaktywują życie biologiczne na terenach zdewastowanych. Na uwagę zasługuje szczególny rodzaj remediacji, jakim jest bioremediacja, wykorzystująca biologiczne procesy rozkładu substancji naftowych. Bioremediacja okazała się przydatna do usuwania trudno lotnych zanieczyszczeń organicznych, np. olejów napędowych [5].

Do oczyszczania powierzchni skażonych substancjami o wysokiej lepkości, np. olejami napędowymi, smarowymi, ropą naftową, stosuje się zazwyczaj wodne roztwory preparatów czyszczących, zawierające dodatki związków powierzchniowo czynnych (ZPC).

Celem takiego działania jest zmniejszenie lepkości zanieczyszczenia i zwiększenie jego mobilności w porach gruntu lub w utwardzonej powierzchni. Charakterystyczną cechą wszystkich związków powierzchniowo czynnych jest zdolność do adsorbowania się na granicach międzyfazowych, co powoduje zmiany właściwości warstw powierzchniowych roztworów zawierających surfaktanty.

Środki do usuwania substancji ropopochodnych powinny umożliwiać rozpraszanie cząsteczek oleju w wodzie i wytwarzanie emulsji, zwiększając tym samym mobilność zanieczyszczeń w porach i szczelinach podłoża, w którym się znajdują oraz umożliwiać ich skuteczne zebranie w sposób mechaniczny. W procesie wymywania substancji ropopochodnych, dodatek surfaktantu prowadzi do obniżenia napięć międzyfazowych, poprawy zwilżalności cząstek podłoża oraz ułatwia oderwanie zanieczyszczeń hydrofobowych od cząstek podłoża. Dzięki procesowi emulgowania oraz solubilizacji, cząsteczki związków przenoszone są do fazy wodnej. Powstająca w ten sposób emulsja umożliwia zdyspergowanie znacznych ilości hydrofobowych zanieczyszczeń w roztworze surfaktantu [6].

Ponadto istotny jest fakt, że zastosowanie ZPC poprawia warunki działania bakterii glebowych, ponieważ związki te ułatwiają dostęp tlenu i substancji odżywczych do strefy skażenia olejowego. Zwiększa to aktywność bakterii i przyspiesza biologiczny rozkład substancji. Preparat czyszczący rozprzestrzenia się i dostaje pod powierzchnię oleju odrywając go od podłoża. Dodatek wody powoduje dalsze oddzielanie rozdrobnionych frakcji oleju [7].

Zdolność związku powierzchniowo czynnego do zmniejszania całkowitej energii swobodnej układu przez jego adsorpcję na powierzchni międzyfazowej lub agregowanie cząsteczek prowadzące do utworzenia miceli, określa się jako aktywność powierzchniową tej substancji. Aktywność powierzchniowa surfaktantu jest wynikiem właściwości powierzchniowych wszystkich elementów układu oddziałujących na siebie na granicach faz. Parametry określające aktywność powierzchniową danego surfaktantu można wyznaczyć na podstawie pomiarów takich parametrów, jak: napięcie powierzchniowe, potencjał powierzchniowy oraz lepkość powierzchniowa [8]. Efektem działania ZPC charakteryzujących się dużą aktywnością powierzchniową mogą być m.in. silne pienienie roztworów, zwilżanie lub emulgowanie niemieszających się faz.

Za efekt oczyszczania zanieczyszczeń olejowych odpowiedzialne są micele, tworzące emulsje typu O/W, gdzie fazą ciągłą emulsji jest woda, a fazą wewnętrzną (rozproszoną) olej. Struktura emulsji O/W, charakteryzuje się ogromnym polem powierzchni wymiany masy, co bezpośrednio determinuje ilość rozpuszczonego wewnątrz niej związku organicznego. Rozdrobnienie (dyspersja) substancji rozproszonej, czyli oleju w wodzie, powinno być tak duże, aby fizycznie mieszanina sprawiała wrażenie substancji jednorodnej.

W kompozycjach do odtłuszczania powierzchni wykorzystywane są roztwory anionowych i niejonowych związków powierzchniowo czynnych z ugrupowaniem arylowym (np. TX-1, LAS), które charakteryzują się wysoką zdolnością emulgującą lub pianotwórczością.

Mieszaniny surfaktantów odgrywają coraz ważniejszą rolę w różnych gałęziach przemysłu, gdyż bardzo często wykazują dużo lepsze właściwości (synergizm) niż indywidualne komponenty [9, 10].

W składzie większości produktów handlowych zawierających związki powierzchniowo czynne znajduje się zazwyczaj więcej niż jeden surfaktant. Warto zastosować również substancje przyspieszające rozkład usuwanych biologicznych skażeń ropopochodnych; takim dodatkiem może być zarówno utleniacz jak i reduktor, lub substancja enzymatyczna albo biologiczna [11].

W praktyce służby ratownicze wykorzystują środki gaśnicze i myjące jako preparaty do usuwania substancji ropopochodnych; nie spełniają one jednak w pełni coraz bardziej wygórowanych wymagań w zakresie likwidacji skażeń olejowych. Ze względu na inne przeznaczenie, receptury takich środków często zawierają substancje silnie pianotwórcze, które umożliwiają tworzenie się śliskiego filmu na oczyszczanych powierzchniach. Różnica pomiędzy dyspergentami a środkami pianotwórczymi lub myjącymi polega na tym, że preparaty pianotwórcze i myjące umożliwiają wytwarzanie trwałych pian z wodą, natomiast środki do usuwania substancji ropopochodnych powinny umożliwić tylko rozpraszanie cząsteczek oleju w wodzie i wytwarzanie emulsji, dzięki czemu zwiększy się mobilność zanieczyszczenia oraz możliwość jego usunięcia w sposób mechaniczny, a także zwiększy się jego biodegradowalność [11].

Część eksperymentalna Materiały

Do badań stosowano następujące techniczne związki powierzchniowo czynne:
  • oksylofenylodekaetylenowy eter glikolu diizobutylofenoksyetoksyetylodi- metylo-benzyloamoniowy chlorku (oznaczony jako TX-100), o gęstości d20oC=1,057 g/cm3, lepkości 40,29 mPas, zawartości substancji aktywnej 100%, produkcji Sigma-Aldrich

  • alkoksylowane alkohole tłuszczowe C12-14 (oznaczone jako APG), o gęstości 0,977 g/cm3, lepkości 1,92 mPas, zawartości substancji aktywnej 99,7%, produkcji Cognis

  • alkilobenzenosulfonian sodu (oznaczony jako LAS), o gęstości d20oC=1,065 g/cm3, lepkości 40,09 mPas, zawartości substancji aktywnej 50%, produkcji PCC Rokita

  • eter polioksyetylenowanego alkoholu laurylowego (oznaczony jako POE), o gęstości d50oC=0,980 - 1,000 g/cm3, lepkości 23,48 mPas, zawartości substancji aktywnej 100%, produkcji PCC Rokita

  • mieszanka alkoholowa C8-C10 (oznaczona jako AL), o gęstości d20oC=0,834 g/cm3, lepkości 1,66 mPas, zawartości substancji aktywnej 99,8%, produkcji SASOL.
Aby zapewnić stężenie micelarne, umożliwiające solubilizację zanieczyszczeń oraz dla porównania efektywności rozważanych ZPC, w badanych układach zawierających substancje techniczne o zawartości substancji aktywnych od 50% do 100%, zastosowano roztwory wodne o stężeniu 5% [11÷13].

Do przygotowania roztworów używano wody destylowanej o napięciu powierzchniowym 70 mN/m.

Do sporządzania emulsji stosowano olej napędowy Ekodiesel Ultra, produkt PKN Orlen o temperaturze zablokowania zimnego filtru <0oC, gęstości 0,845 g/cm3 i lepkości 4,08 mPas, zgodny z PN-EN 590 [14].

Metody badań Badanie napięcia powierzchniowego oraz napięciamiędzyfazowego - metoda pierścieniowa Du Noüy’a

Badania równowagowego napięcia powierzchniowego wykonano metodą pierścienia duNoüy’a. Metoda ta polega na pomiarze maksymalnej wartości siły potrzebnej do oderwania pierścienia ze stopu Pt-Ir od powierzchni badanej cieczy [15].

Wykonano również badania napięcia międzyfazowego na granicy roztwór wodny ZPC/olej napędowy. Metoda polega na pomiarze siły, którą trzeba przyłożyć w celu oderwania pierścienia od powierzchni dwóch niemieszających się cieczy.

Równowagowe napięcie powierzchniowe oraz napięcie międzyfazowe mierzono stosując tensjometr K9 ET firmy Krüss. Pomiary dla wodnych roztworów poszczególnych związków powierzchniowo czynnych wykonywano w temp. 20±1oC.

Badanie trwałości emulsji

Ocenę trwałości emulsji otrzymanej z 5% roztworów wodnych ZPC i oleju napędowego podczas 60s homogenizacji przy szybkości 14000 obr/min, przeprowadzono na podstawie obserwacji zmian objętości emulsji oraz roztworów wodnych poszczególnych ZPC.

Czas obserwacji wynosił 30 minut. Pomiary prowadzone były w temp. 20±1oC.

Badanie lepkości

Badania lepkości emulsji wytworzonej z 5% wodnych roztworów związków powierzchniowo czynnych z olejem napędowym przeprowadzono na wiskozymetrze rotacyjnym VT 550 firmy Haake.

Emulsję wytwarzano w homogenizatorze zamkniętym przy szybkości 14000 obr/min w czasie 60s. Próbki badano przy szybkości ścinania równej 375 s-1. Pomiary wykonano w temp. 20±1oC.

Omówienie wyników

Pomiary równowagowego napięcia powierzchniowego 5% wodnych roztworów rozważanych związków powierzchniowo czynnych przedstawiono na Rysunku 1. Pośród analizowanych roztworów, największą zdolnością obniżania napięcia powierzchniowego charakteryzują się AL oraz APG. Na podstawie zdolności obniżania napięcia powierzchniowego preparatów technicznych w 5% roztworach, należy stwierdzić, że w kompozycjach odtłuszczających powinny być zastosowane związki powierzchniowo czynne typu AL oraz APG.

Najmniejszą możliwość do obniżenia badanego parametru wykazuje roztwór POE; pozostałe surfaktanty cechują podobne, umiarkowane właściwości powierzchniowe.

Spośród analizowanych 5% roztworów związków powierzchniowo czynnych, dużą skutecznością obniżania napięcia międzyfazowego w układach z olejem napędowym charakteryzują się TX-100, APG, LAS. Zmierzona wartość napięcia międzyfazowego dla tych układów wynosiła poniżej 1mN/m. Wartość ta świadczy o dużej zdolności do dyspergowania oleju w wodzie. Spośród badanych związków powierzchniowo czynnych, najmniejszą zdolność obniżania napięcia międzyfazowego wykazywał roztwór AL.

(ok. 4,5 mN/m). Ze względu na wartość opisywanego parametru w układzie roztwór wodny/olej napędowy nie można zaliczyć AL do związków o dużej zdolności dyspergowania tego oleju w wodzie (Rys. 2). Należy więc rozważyć zasadność zastosowania tego preparatu ze względu na małe możliwości zwiększania biodostępności zanieczyszczenia i jego późniejszej degradacji.

Wynik badań trwałości emulsji zaprezentowano na Rysunkach 3 i 4.

Na podstawie rezultatów przedstawionych na Rysunku 3 można wnioskować, że dla surfaktantu APG powstaje trwała emulsja. Natomiast w przypadku badań dotyczących pozostałych emulsji stwierdzono ich całkowitą niestabilność w czasie prowadzenia procesu.

Zaobserwowano zróżnicowaną zdolność wytwarzania emulsji przez rozważane związki powierzchniowo czynne. Pierwszą grupę stanowią związki powierzchniowo czynne praktycznie nieemulgujące oleju napędowego (LAS oraz AL), drugą - wytwarzające niewielkie ilości nietrwałej emulsji (TX-100 oraz POE), a trzecią - silnie i trwale emulgujący APG. Mała objętość oraz zmniejszająca się ilość emulsji w przypadku mieszaniny roztwór/olej dla poszczególnych preparatów jest efektem wydzielania się fazy wodnej z powstałej emulsji.

Istnienie stabilnych emulsji O/W jest korzystne ze względu na dłuższy czas dostępu zdyspergowanych zanieczyszczeń dla mikroorganizmów biorących udział w procesie biodegradacji, dlatego na uwagę zasługuje APG, tworzący trwałe emulsje z olejem napędowym.

Podczas akcji prowadzonej przez ratownictwo chemicznoekologiczne [16], wydzielanie się roztworu wodnego z preparatu wymywającego powoduje "wypłynięcie" oleju z porów i szczelin utwardzonego podłoża, a tym samym umożliwia usunięcie oleju metodami mechanicznymi lub za pomocą sorbentów. Jeśli działania takie są rozważane, zjawisko wydzielania się roztworu produktu handlowego z emulsji olej/woda, świadczące o niestabilności emulsji (Rys. 4), jest cechą pożądaną. W przeciwnym wypadku należy uznać, że zastosowany środek usuwający zanieczyszczenie olejowe jest nieskuteczny, gdyż zahamowana zostanie degradacja biologiczna.

Spośród badanych związków powierzchniowo czynnych w układach emulsyjnych surfaktanty TX-100, POE oraz LAS wraz z upływem czasu badania wydzielają z wytworzonej emulsji roztwór wodny. W układach zawierających AL zaobserwowano tylko niemieszające się warstwy roztworu oraz oleju. Objętość warstw nie zmienia się w czasie obserwacji.

Kolejnym parametrem analizowanym w ocenie funkcjonalnych właściwości kompozycji do likwidacji substancji ropopochodnych jest lepkość powstałej emulsji. Badania lepkości emulsji wykonano dla układów olej napędowy/roztwór wodny. W wielu pracach [17÷20] dotyczących zdolności usuwania zanieczyszczeń olejowych podkreśla się znaczenie małej lepkości emulsji w zwiększaniu mobilności skażenia. Na Rysunku 5 zestawiono wyniki badania lepkości emulsji układów 5% roztworów surfaktantów z olejem napędowym. Wyniki wskazują na znaczne zróżnicowanie lepkości otrzymanych emulsji.

W rozważanych układach najmniejszą lepkość wykazują emulsje z APG i AL, a najwyższą TX-100 i LAS. Mała wartość lepkości emulsji olej/wodny roztwór ZPC sprzyja zwiększeniu możliwości wypłynięcia zanieczyszczenia olejowego z oczyszczanej porowatej powierzchni.

Z tego powodu TX-100 i LAS nie wykazują cech oczekiwanych w preparatach do usuwania substancji ropopochodnych z gleb i powierzchni przemysłowych.

Podsumowanie

Wzrost zainteresowania utylizacją powstających w różnych gałęziach przemysłu zanieczyszczeń ropopochodnych przyczynił się do doskonalenia istniejących i powstania nowych metod rozwiązywania tego problemu. W zależności od miejsca zdarzenia, stosuje się różnorodne, adekwatne do sytuacji sposoby jego usuwania.

Do usuwania resztek substancji ropopochodnych stosowane jest m.in. dyspergowanie oleju za pomocą preparatów zawierających związki powierzchniowo czynne. Dodatek surfaktantów do środków do doczyszczania powierzchni zaolejonych zwiększa mobilność oraz biodostępność zanieczyszczeń.

Na podstawie przeprowadzonych badań można wnioskować, że spośród analizowanych układów, najmniejszą lepkość emulsji olej/ roztwór wodny ZPC zapewniającą mobilność zanieczyszczeń, wykazują dodatki APG oraz AL. Natomiast AL nie posiada dobrych właściwości dyspergujących ze względu na wysoką wartość napięcia międzyfazowego.

Właściwość tę potwierdzono również badaniem trwałości emulsji, które dowiodło, że roztwory wodne AL nie wykazują właściwości emulgujących oleju napędowego.

Powstawanie trwałej emulsji olejowej ułatwia biodegradację substancji ropopochodnych. Spośród badanych związków powierzchniowo czynnych, trwałą emulsję otrzymano stosując APG.

Dla preparatów odtłuszczających wykorzystywanych podczas akcji ratowniczych z udziałem substancji ropopochodnych, ważne jest wydzielanie roztworu wodnego z emulsji (POE, LAS, TX-100).

Umożliwia to wypłynięcie oleju na powierzchnię, a tym samym sprzyja mechanicznemu usuwaniu tych zanieczyszczeń z infrastruktury drogowej i gruntów.

Na podstawie przeprowadzonych badań ustalono, że roztwory POE, AL, TX-100, APG mogą być stosowane w kompozycjach do usuwania substancji olejowych. Porównując roztwory badanych związków powierzchniowo czynnych należy wskazać próbkę zawierającą APG, TX-100 oraz POE, jako efektywne emulgatory rozważanych substancji ropopochodnych w ratownictwie chemicznym i ekologicznym. Surfaktanty te wykazują wysoką zdolność emulgowania oraz, ze względu na ograniczoną trwałość emulsji, sprzyjają wypływaniu zanieczyszczeń ropopochodnych z porów i szczelin skażonego podłoża.

Podczas usuwania rozlewów olejowych istnieje możliwość wprowadzania do środowiska związków mogących powodować dodatkowe zagrożenia dla środowiska [21, 22]. Takimi substancjami są związki powierzchniowo czynne stosowane w preparatach do doczyszczania powierzchni. Przy stosowaniu tych preparatów należy zwrócić uwagę, czy użyte w kompozycji surfaktanty nie wpływają szkodliwie na środowisko oraz czy są czynnikiem przyspieszającym biodegradację.

Badania realizowane w ramach projektu O ROB 000401/ID4/3, finansowanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju.

Literatura

1. Porowski R., Rudy W.: Przegląd badań w zakresie parametrów flash pointi explosion point dla cieczy palnych. Bezpieczeństwo i Technika Pożarnicza 2011/3, 41-54.
2. Górski S., Cłapa M.: Ochrona ludności w Unii Europejskiej. Podstawy prawne,sposób funkcjonowania oraz wybrane formy współpracy na poziomieunijnym. Bezpieczeństwo i Technika Pożarnicza 2012/1, 11-22.
3. Obolewicz A.: Zagrożenia związane z transportem drogowym towarówniebezpiecznych a tunele drogowe. Bezpieczeństwo i Technika Pożarnicza 2009/2, 97-116.
4. Zbrowski A., Kozioł S.: Monitorowanie i diagnozowanie procesów i obiektówtechnicznych w systemach zapewnienia bezpieczeństwa technicznego. Bezpieczeństwo i Technika Pożarnicza 2011/1, 59‒68.
5. Hallmann E.: Fizykochemizne aspekty oczyszczania zaolejonych gruntówz wykorzystaniem surfaktantów syntetycznych i biosurfaktantów. Rozprawa doktorska. Politechnika Gdańska, Gdańsk, 2008.
6. Zieliński R.: Surfaktanty, towaroznawcze i ekologiczne aspekty ich stosowania. Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, Poznań, 2000.
7. Mohanty G., Mukherji S.: Effect of an emulsifying surfactant on diesel degradationby cultures exhibiting inducible cell surface hydrophobicity. Journal of Chemical Technology&Biotechnology 2007, 82, (11), 1004-1011.
8. Myres D.: Surfactants Science and Technology. John Wiley&Sons, New Jersey, 2006.
9. Theander K., Pugh R.J.: Synergismand foaming properties in mixed nonionic/fatty acid soap surfactant systems. Journal of Colloid and Interface Science 2003, 267 (1), 9-17.
10. Joshi T., Mata J., Bahadur P.: Micellization and interaction of anionic andnonionic mixed surfaktant systems in water. Colloids and Surfaces A: Physicochemical and Engineering Aspects 2005, 260, 209 215.
11. Twardochleb B., Jaszkiewicz A., Semeniuk I., Radwan K., Rakowska J.: Wpływ anionowych związków powierzchniowo czynnych na właściwościpreparatów przeznaczonych do usuwania ropopochodnych. Przemysł Chemiczny 2012, 91, 1918.
12. Twardochleb B., Jaszkiewicz A., Szwach I., Prochaska K.: Aktywność powierzchniowa,pianotwórczość oraz biodegradowalność surfaktantów stosowanychw pianotwórczych środkach gaśniczych. Przemysł Chemiczny 2011, 90, 1807.
13. Mazen A. Muherei, Radzuan Junin, Amer B. Bin Merdhah: Adsorptionof sodium dodecyl sulfate, Triton X100 and their mixtures to shale andsandstone: A comparative study. Journal of Petroleum Science and Engineering 2009, 67, 149-154.
14. PN-EN 590+A1:2010 Paliwa do pojazdów samochodowych - Oleje napędowe - Wymagania i metody badań.
15. PN-EN 14370 Środki powierzchniowo czynne - Oznaczanie napięcia powierzchniowego.
16. Szustkiewicz I.: Ratownictwo chemiczno-ekologiczne w strukturach PaństwowejStraży Pożarnej. Bezpieczeństwo i Technika Pożarnicza 2012/2, 9-20.
17. Solecki T.: Techniki i technologie usuwania zanieczyszczeń ropopochodnychz gruntu i wód gruntowych. Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Wiertnictwa, Nafty i Gazu, Kraków, 2009.
18. Fingas M., Fieldhouse B., Mullin J.: Water-in-oil Emulsions Results of FormationStudies and Applicability to Oil Spill Modelling. Spill Science&Technology Bulletin 1999, 5, 81-91.
19. Farah M.A., Oliveira R.C., NavaesCaldas J., Rajagopal K.: Viscosity ofwater-in-oil emulsions: Variation with temperature and water volume fraction. Journal of Petroleum Science and Engineering 2005, 48, (3-4), 169-184.
20. Red’kina N.I., Khodakov G.S.: Mechanochemistry and Processing Characteristicsof Aqueous Emulsions of High-Viscosity Petroleum Products. Theoretical Foundations of Chemical Engineering 2002, 36 (4), 395-399.
21. Turekova I., Balog K., Półka M.: Skuteczność pian gaśniczych oraz ichwpływ na środowisko. Bezpieczeństwo i Technika Pożarnicza 2012/1, 29-36.
22. Radwan K., Ślosorz Z., Rakowska J.: Efekty środowiskowe usuwania zanieczyszczeńropopochodnych. Bezpieczeństwo i Technika Pożarnicza 2012/3, 107-114.
×

DALSZA CZĘŚĆ ARTYKUŁU JEST DOSTĘPNA DLA SUBSKRYBENTÓW STREFY PREMIUM PORTALU WNP.PL

lub poznaj nasze plany abonamentowe i wybierz odpowiedni dla siebie. Nie masz konta? Kliknij i załóż konto!

Zamów newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu

Podaj poprawny adres e-mail
W związku z bezpłatną subskrypcją zgadzam się na otrzymywanie na podany adres email informacji handlowych.
Informujemy, że dane przekazane w związku z zamówieniem newslettera będą przetwarzane zgodnie z Polityką Prywatności PTWP Online Sp. z o.o.

Usługa zostanie uruchomiania po kliknięciu w link aktywacyjny przesłany na podany adres email.

W każdej chwili możesz zrezygnować z otrzymywania newslettera i innych informacji.
Musisz zaznaczyć wymaganą zgodę

KOMENTARZE (0)

Do artykułu: Ocena właściwości użytkowych surfaktantów stosowanych w preparatach do usuwania substancji ropopochodnych

NEWSLETTER

Zamów newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu.

Polityka prywatności portali Grupy PTWP

Logowanie

Dla subskrybentów naszych usług (Strefa Premium, newslettery) oraz uczestników konferencji ogranizowanych przez Grupę PTWP

Nie pamiętasz hasła?

Nie masz jeszcze konta? Kliknij i zarejestruj się teraz!